همه ما در تلاش برای تهیه و مصرف غذای مناسب و دلپذیری هستیم که علاوه بر خوش طعم و مطبوع بودن، به سلامت و نشاط نیز منجر شود، با این حال، باورها و نظرات غلط و نادرست می تواند باعث شود که غذای نامناسبی مصرف و یا از مصرف غذای مناسب پرهیز شود.

فرهنگ غذایی خانواده، تعیین کننده مصرف غذاهای سالم  و ناسالم است که از والدین به کودکان منتقل می شود. افرادی که در یک منطقه یا ناحیه زندگی می کنند و با یکدیگر ارتباط دارند، فرهنگ غذایی مشابهی دارند به عنوان مثال افرادی که در نواحی گرم و خشک زندگی می کردند و به دریا دسترسی نداشته اند، علاقه ای به خوردن غذاهای دریایی ندارند و برعکس، افرادی که در کنار دریا زندگی می کرده اند، حتی برای صبحانه خود نیز گاهی غذای دریایی مصرف می کنند.

باورهای غذایی غلط، می تواند به سلامتی افراد لطمه بزند و لازم است با آموزش و ارائه اطلاعات علمی، در اصلاح این باورها اقدام شود.

باورها و رفتارهای غلط غذایی و تغذیه ای

برخی به دلایل مختلف از صرف صبحانه مناسب خودداری می کنند

برخی افراد به علت دیر خوابیدن در شب و شام سنگین شب قبل و هم چنین دیر بیدار شدن، اشتهای کافی ندارند و  از صرف صبحانه خودداری می کنند.

گروه دیگری از مردم به تصور این که مصرف صبحانه موجب گرسنه تر شدن در بین روز می شود، به صبحانه علاقه نشان نمی دهند. برعکس، عده ای نیز در وعده صبحانه زیاده روی می کنند و غذاهای پرکالری با چربی اشباع ( مانند  کله پاچه یا کیک و شیرینی) را به مقدار فراوان مصرف می کنند. این کار باعث زیاد شدن  فعالیت دستگاه گوارش می شود و خون فراوانی به سمت دستگاه گوارش سرازیر می کند که ضمن بی حال کردن فرد در طی روز، به علت دریافت مقدار فراوان کالری، او را به سمت چاقی می برد.

 مصرف قندهای ساده و شیرینی های مختلف حاوی آن نیز در صبحانه، موجب سرازیر شدن مقدار فراوانی انسولین به درون خون می شود و در مدت کم تر از دو ساعت، فرد مجدداً گرسنه می شود. حضور انسولین فراوان در خون، به انباشته شدن چربی در سلول های چربی منجر می شود که خود باعث ابتلا به چاقی می شود.

صبحانه مناسب، از نان و غلات سبوس دار، شیر کم چرب، مغز دانه هایی چون گردو، بادام و همچنین سبزیجاتی مانند خیار، گوجه و ... تشکیل می شود.

بعضی افراد به مصرف میان وعده ها عادت ندارند و حتی ممکن است در روز، یک وعده غذا میل کنند، که یک عادت نادرست است.

پیشنهاد می شود که سه وعده اصلی و سه میان وعده استفاده شود، در افراد بزرگسال لازم است دست کم دو وعده اصلی و سه میان وعده وجود داشته باشد.  زمانی که دستگاه گوارش مدت طولانی خالی باشد، بدن حس می کند قحطی شده، لذا سوخت و مصرف خود را کاهش می دهد و در هنگام دریافت غذای بعدی، سعی می کند میزان جذب خود را بالا ببرد. چنین فردی حتی با مصرف غذای کم تر، لاغر نمی شود و فقط احساس ضعف به او دست می دهد.

بعضی افراد مبتلا به اضافه وزن و چاقی، برای کاهش وزن، تنها به کالری شماری و کم خوری اکتفا می کنند که کاری غیرصحیح است.

این کار برای مدت کوتاهی با تحلیل عضلات و ضعیف کردن بدن، آن ها را لاغر می کند.کاهش توده عضلات علاوه بر تضعیف قوای بدنی، از کاهش بیشتر وزن در آینده نزدیک جلوگیری می کند. متخصص تغذیه برای کمک به سلامت و لاغری مناسب و اصولی افراد، ابتدا مدتی به آن ها رژیمی را توصیه می کند که کالری به اندازه نیاز بدن دارد. هنگامی که بدن مجدداً سلامت خود را پیدا کرد و با رژیم مناسب به همراه فعالیت بدنی کافی، به وضعیت عادی برگشت، با ارائه رژیم کم کالری سالم، به انها کمک می کند تا به وزن ایده آل خود برسند.

بسیاری از کسانی که مدت ها با دوره های کم خوری و سپس پرخوری روبه رو شده اند، به علت رژیم یویویی )افزایش و کاهش متناوب دریافت مواد غذایی(  با کاهش شدید سوخت و ساز بدن مواجه می شوند و در نتیجه با تمام تلاشی که به کار می برند، دیگر لاغر نمی شوند.

خوردن شام سنگین، دیر غذا خوردن و دیر خوابیدن برای گروه بزرگی از افراد به صورت عادت در آمده است.

از آنجا که سبک زندگی تغییر کرده و استفاده از انواع مختلف رسانه ها، وسایل تفریحی و ارتباطات مجازی افراد را تا اواخر شب به خود مشغول می کند، بسیاری از خانواده ها دیر هنگام شام می خورند. همچنین چون طی روز، افراد خانواده همدیگر را نمی بینند، مصمم هستند که شام دلپذیری را  که عموماً بسیار پرچرب و پرکالری است  در کنار یکدیگر صرف نمایند.

از زمانی که غذا خورده می شود، معمولاً بین دو تا شش ساعت در معده باقی می ماند و سپس به روده کوچک هدایت می شود. لذا ساعت ها پس از صرف غذا، مواد انرژی زا وارد جریان خون می شوند و چون در نیمه های شب بدن به این مقدار کالری اضافه نیاز ندارد، در نتیجه این انرژی اضافی را در سلول های چربی ذخیره سازی می کند و فرد چاق می شود.

سنگینی سردل موجب آسیب دستگاه گوارش و طعم بد دهان در صبح روز بعد و احساس خستگی در روز بعد می شود. ضمناً افرادی که شام را دیر می خورند، احتمالاً دیرهنگام نیز می خوابند و افرادی که دیر و نامرتب می خوابند، بیشتر دچار سوءتغذیه و به ویژه چاقی می شوند.

برخی برای کاهش وزن، نان و برنج نمی خورند، چون به غلط فکر می کنند نشاسته سبب افزایش وزن می شود.

بدن به مقدار کافی کربوهیدرات های پیچیده یا همان مواد نشاسته ای در روز نیاز دارد تا سوخت و ساز مناسبی داشته باشد. در واقع، بدون حضور مواد قندی، بدن قادر به متابولیزه کردن سایر درشت مغذی ها (چربی ها و پروتئین ها) نیست.

نان کامل و برنج، تعدادی از ویتامین های گروه B، بعضی از مواد معدنی ضروری مثل آهن، روی، کلسیم، فسفر و هم چنین فیبر مناسبی دارند که برای سلامت کل بدن و از جمله سلامت پوست و مو لازم است.

نان کامل یا سبوس دار، نان جو و هم چنین برنج قهوه ای که بخشی از فیبر غذایی را دارد با داشتن اثر سیرکنندگی بالا، مانع ریزه خواری بین روز می شود.

برخی بر این باورند که در افراد مبتلا به اضافه وزن، مصرف میوه به هر میزانی، باعث کاهش وزن می شود و نیازی به داشتن رژیم مناسب نیست

افرادی با این اعتقاد، شام نمی خورند و در عوض یک بشقاب میوه میل می کنند. بدیهی است که عدم رعایت تعادل و تنوع به سلامتی لطمه می زند، تعادل یعنی طبق هرم غذایی، فرد در روز دو تا سه واحد میوه بخورد و از خوردن چند بشقاب میوه خودداری کند. تنوع نیز بیان کننده این است که از تمام گروه های غذایی، انواع مختلفی مصرف شوند و مثلاً فقط یک نوع میوه مصرف نشود. میوه ها اگر بیش از حد مصرف شوند، سبب چاقی هم می شوند.

حذف شام و مصرف میوه به جای شام، سبب بالا رفتن سریع قند خون و هم چنین افت قند پس از یک تا دو ساعت و در نتیجه احساس گرسنگی و ریزه خواری بعد از آن می شود.

بسیاری به اشتباه تصور می کنند که کلسترول زرده تخم مرغ به قدری بالاست که برای سلامتی ضرر دارد

تخم مرغ از نظر کیفیت بهترین پروتئین جهان را دارد و با تأمین بخشی از نیاز به ویتامین ها و مواد معدنی، مصرف آن برای سلامتی انسان ارزشمند است.

تا سال ها تصور می شد که غذاهای دارای کلسترول بالا (مثلاً تخم مرغ) مضر هستند، اما کشف شده که این مواد، سطح کلسترول بد خون را بالا نمی برند، در حقیقت، این مواد می توانند بر سطح کلسترول خوب به ویژه در افراد سالمند، به طور مثبتی تأثیر بگذارند.

 درصد از مردم که افزایش کلسترول خانوادگی دارند، باید مقدار مصرف تخم مرغ خود را به سه تا چهار بار در هفته محدود کنند.

مصرف روزانه یک عدد تخم مرغ، نه تنها خطر بیماری های قلبی -عروقی را افزایش نمی دهد، بلکه با کاهش خطر این بیماری ها همراه است، همچنین  ارتباطی بین مصرف تخم مرغ و ابتلا به بیماری دیابت نوع دو و افزایش خطر آن دیده نشده است. در نهایت این که، تخم مرغ قدرت سیر کنندگی مناسبی دارد و در کنترل اشتها برای سالمندان مبتلا به چاقی و یا اضافه وزن توصیه می شود.

مصرف یک عدد تخم مرغ کامل در روز برای افراد عادی مشکلی ایجاد نمی کند و برای افراد مبتلا به بیماری های قلبی- عروقی، مصرف دو عدد تخم مرغ کامل در هفته اشکالی ندارد. مصرف سفیده تخم مرغ بیشتر از این، هیچ مشکلی ایجاد نمی کند. علاوه بر تخم مرغ، گوشت میگو نیز کلسترول بالایی دارد ولی مصرف یک بار در هفته آن نیز کاملاً بدون اشکال است.

برخی به اشتباه بر این باورند که تلاش برای کاهش وزن برای کسانی که ژن چاقی دارند، ثمری ندارد

کسانی که به این مطلب معتقدند، به افراد چاقی اشاره می کنند که اغلب دارای اضافه وزن هستند و به دفعات برای کاهش وزن خود تلاش کرده اند، ولی موفقیت کمی به دست آورده اند. باید گفت که ژنتیک چاقی، یک واقعیت غیرقابل انکار است، ولی بررسی ها نشان می دهد افرادی که فعالیت بدنی مناسب داشته باشند و طبق رژیم غذایی مناسب خود  که توسط یک متخصص تغذیه طراحی شده غذا دریافت کنند، به خوبی می توانند وزن خود را کاهش دهند و همان وزن نهایی خود را تثبیت کنند.

این نکته که «نمک یددار برای سلامتی مناسب نیست و بهتر است از نمک دریا و نمک سنگی استفاده شود» هم باوری نادرست است

«ید» از جمله مواد معدنی ضروری برای سلامتی انسان است و کمبود آن، موجب عوارضی مانند بزرگ شدن غده تیروئید (گواتر) می شود. کمبود ید غذا در مادران باردار، احتمال ناهنجاری های مادرزادی و نیز تولد نوزاد با ضریب هوشی بسیار پایین را افزایش می دهد. متأسفانه خاک کشاورزی در کشور ما ید کافی ندارد و محصولات کشاورزی ما ید کمی دارند. از طرف دیگر، بهترین منبع غذایی ید ( غذاهای دریایی) در کشور ما کم مصرف میشوند. بنابراین ضروری است ید مورد نیاز از راه دیگری (مانند نمک خورا کی یددار ) به بدن برسد.

این که «اسفناج یک منبع غنی آهن است» نیز نادرست است 

اگرچه اسفناج مقداری آهن دارد، ولی وجود اگزالات فراوان در آن، موجب کاهش جذب آهن می شود و همچنین آهن موجود در اسفناج، از نوع غیر هم است که جذب آن از آهن هم که در غذاهای حیوانی موجود است بسیار کم تر است. بنابراین توصیه به مصرف اسفناج برای درمان کم خونی فقرآهن مناسب نیست؛ گرچه مصرف آن به علت داشتن فیبر بالا و نیز ویتامین ها و مواد معدنی مختلف توصیه می شود. مصرف اسفناج همراه ماست نیز ایده خوبی است که به علت رقابت کلسیم موجود در ماست با آهن برای اتصال به اگزالات، امکان جذب آهن موجود در اسفناج را افزایش می دهد.

برخی از افراد به دلیل آن که «لبنیات کلاً سرد هستند» از مصرف آن ها خودداری می کنند

برای رفع سردی لبنیات در کسانی که با مصرف آن دچار مشکلات گوارشی می شوند، پیشنهاد می شود شیر را با کمی(مثلاً یک قاشق مرباخوری) عسل بخورند؛ یا ماست را با مقداری گردو، کشمش و نعنا مصرف کنند و به همین ترتیب، به دوغ مقداری نعنا یا عرق نعنا اضافه کنند تا سردی آن گرفته شود.

این موضوع که «خوردن برنج زیاد در سالمندان، موجب چسبیدن روده می شود» نادرست است

خوردن برنج به مقدار زیاد در هیچ سنی، قابل توصیه نیست؛ به ویژه که برنج در ایران عموماً به صورت کاملاً سفید شده مصرف می شود و حتی در برخی نقاط، آب برنج را پس از جوشاندن دور می ریزند که خود مقداری از ویتامین های با اررزش آن را هدر می دهند؛ بنابراین، اگرچه خوردن برنج زیاد در سالمندان منجر به چسبیدن روده ها نمی شود، ولی تعادل و تنوع تغذیه ای را مخدوش می کند. لذا بهتر است همه افراد و از جمله سالمندان، برنج را تنها بعضی از اوقات و آن هم به اندازه نیازشان و به صورت برنج قهوه ای و کته پخت شده مصرف کنند تا از عوارض احتمالی آن در امان باشند و تنوع غذایی را بیشتر کنند.

عده ای عادت دارند «بلافاصله بعد از صرف غذا، چای بنوشند»

کم خونی فقر آهن، از مشکلات گریبان گیر بساری از جوامع و از جمله بخشی از جامعه ایران است. بعضی مواد غذایی و نوشیدنی ها از جذب آهن که برای خونسازی بسیار مهم است پیشگیری می کنند که چای یکی انهاست. توصیه می شود نوشیدن چای حداقل یک الی دو ساعت با صرف غذا فاصله داشته باشد.

«لیلا یاری» کارشناس مسوول واحد بهبود تغذیه جامعه شبکه بهداشت و درمان بیضا